Өткен шақ
Барыс септік
(қимылдың қай жаққа бағытталғанын білдіреді)
Сұрақтары: кімге? неге?
Қосымшалары: -ға/-ге, -қа/-ке
Барыс септігіндегі сөз қимылдың кімге, қай жаққа бағытталғанын
білдіреді.
Жедел өткен шақ сөйлеп тұрған сәттің алдында ғана орындалып, болып өткен іс-әрекетті білдіреді.
Жедел өткен шақ етістік түбіріне -ды/-ді, -ты/-ті жұрнағының жіктелуі арқылы жасалады.
Мысалы: Ауылдан кеше келіпті. Кітапханада кешке дейін отырды. Досыма телефон соққан едім.
Ауыспалы осы шақ
Ауыспалы осы шақ тұрақты, дағдылы және қайталанып отыратын іс-әрекетті білдіреді.
Етістіктің ауыспалы осы шағы етістікке көсемшенің -а/-е/-й жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.
Мысалы: құс ұшады, адам сөйлейді т.б.
Нақ осы шақ
(Күрделі түрі)
Нақ осы шақ қимылдың дәл сөйлеп тұрған кезге сәйкес
келуін көрсетеді.
Мен қазір кітап оқып отырмын.
Мен туған күнге бара жатырмын.
Нақ осы шақтың күрделі түрінің жасалуы
Өткен шақ
Жедел өткен шақ сөйлеп тұрған сәттің алдында ғана орындалып, болып өткен іс-әрекетті
білдіреді.
Жедел өткен шақ етістік түбіріне -ды/-ді, -ты/-ті жұрнағының
жіктелуі арқылы жасалады. Мысалы: Ауылдан кеше келіпті. Кітапханада кешке дейін отырды. Досыма телефон соққан
едім.
Жалғаулық шылау
-да/-де, - та/-те шылаулары сөзбен сөзді,
сөйлем мен сөйлемді байланыстырады.
-да/-де, - та/-те шылаулары өзі
байланысатын сөзден кейін келеді.
Мақсатты келер шақ қимылдың жасалу мақсатын білдіреді. Мақсатты келер шақ етістіктің түбіріне есімшенің -мақ/-мек, -бақ/-бек, -пақ/-пек жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады.
Жатыс септігінің сұрақтары: кімде? неде?
қайда?
Қосымшалары: -да/-де, -та/-те
Жатыс септігі
іс-қимылдың орнын, мекенін білдіреді
Есімше
Есімше – сын есімге де,
етістікке де тән белгілерді қамтитын және заттың қимылға қатысты сипатын
білдіретін етістіктің ерекше бір түрі.
Етістік + -ған/-ген,-қан/-кен
-атын/-етін,-йтын/-йтін
-ар/-ер,-р
-мақ/-мек,-бақ/-бек,-пақ/-пек
Ырықсыз етіс
Ырықсыз етіс – қимыл-әрекеттің өздігінен орындалғандығын
білдіретін етістің түрі. Мұнда қимыл иесі (субъекті) амал-әрекетке қатыспайды, қимыл
өзінен-өзі жасалғандай болып көрінеді.
Жасалу
жолы: Етістік + -ыл/-іл/-л